Onderstaande tekst is ontleend aan een publicatie uit 1873 van W. J. van Campen * zie voetnoot.
Beschrijving van de steden en dorpen gelegen aan den spoorweg Roosendaal-Vlissingen
Roosendaal
Het dorp Roosendaal is ongeveer vijf uren van Breda gelegen. Het was oudtijds eene Heerlijkhheid, toebehorende aan Vrouwe Elisabeth van Breda, echtgenoote van Arnoud van Leuven. In 1282 na het kinderloos overlijden van bovengenoemde Ambachtsvrouwe ontstond er twist over de erfopvolging in het bestuur der Heerlijkheid tusschen Raso van Gaveren, Heer van Liederkerke en Gerard van Wesemale. Die twist werd in 1287 bijgelegd door Jan I, hertog van
Braband; Raso verkreeg het oostelijk deel met de stad Breda en Gerard ontving de westelijke helft met Bergen op Zoom. Later behoorde de Heerlijkheid aan het huis van Reijmerswaal en wederom later aan Engelbert van Nassau, heer van Breda. De plaats is zeer welvarend, niet alleen door den handel en de fabrieken, maar ook door den landbouw, de hopteelt en de veefokkerij. Men vindt er vele goed gebouwde huizen en aangename wandelingen. Op den weg naar Belgie is het buitengoed gelegen van den Heer Scholten van Aschat, “Huis te Roosendaal” genaamd, met een prachtig bosch.
Het dorp heeft een goede haven, de Roosendaalse Vliet genaamd, welke loopt tot de Blauwe Sluis onder Steenbergen, zich daar vereenigt met de Heen of het Hoogendiep en zich onder de naam van Steenbergsche vliet in het Krammen-Volkerak stort. De haven wordt druk bezocht door een groot aantal schepen vooral des winters, wanneer ze beetwortels en steenkolen voor de Suikerfabrieken aanvoeren. De aankomende en vertrekkende schepen zetten aan de stad groote levendigheid bij, terwijl de welvaart er grootelijks door toeneemt.
De Spoorweg, de Grand-Central Belge en de Staatsspoorweg geven aan Roosendaal mede een druk en afwisselend verkeer. De eerstgemelde spoorweg werd voor het gedeelte Antwerpen-Roosendaal de 3e Julij voor het publiekverkeer opengesteld en nog in den loop van dat jaar Roosendaal-Etten- Breda en verder Roosendaal-Zevenbergen-Moerdijk. De Staatsspoorweg van Roosendaal naar Vlissingen werd voor het gedeelte Roosendaal-Bergen op Zoom den 24 sten December 1863 geopend. Tijdelijk werd door het plaatsen van een hulp station in de dienst voor den Staatsspoorweg voorzien, terwijl in 1868 het gemeenschappelijk station met bijgebouwen in gebruik werd gesteld.
Te Roosendaal zijn drie kerken, waarvan de Groote kerk is gewijd aan St.Jean Baptiste. In 1835 gebouwd is zij in 1843 ingewijd. De kerk is voorzien van een toren en klok. Van binnen is een prachtig orgel en keurig beeldhouwwerk, waaronder genoemd mag worden de predikstoel. De noodkerk behoort tot het klooster der E.E.P.P.Redemptoristen. Bij deze kerk behoort een fraaije kapel gewijd aan Onze Lieve Vrouw van altijddurende bijstand, welke in 1870 is ingewijd. Ter vervanging der noodkerk wordt een nieuwe kerk gesticht, die in 1873 in gebruik zal worden genomen. De Protestantse kerk is gesticht in 1810, en mede voorzien van een toren. Zij heeft een orgel. Het is een klein en van binnen een zeer net gebouw.
Men heeft te Roosendaal een vrouwenklooster, welke eene afdeeling uitmaakt van de orde van de Soeurs penitentiaires. Daaraan is verbonden een meisjesschool, die druk bezocht wordt. Het heeft eene eigene kerk met torentje en klok en een kerkhof, waarop de bewoners van het klooster worden begraven. Daaraan is verder verbonden eene soep kokerij onder het motto “Aan de liefdadigheid gewijd” Dat klooster is ook in het bezit van eene eigene slachterij, bakkerij en hovenierderij. Twee geestelijken onder den naam “rector” zijn belast met de geestelijke leiding der dames.
Een gasthuis tot verpleging van zieken en hoog bejaarde hulpbehoevende lieden, waaraan zijn verbonden eenige nonnen of zusters van liefde. Dit gasthuis is alleen toegankelijk voor
Roomsch – Katholieken, inwoners van Roosendaal. Naast dit gebouw bestaat nog eene inrigting, gesticht door mevrouw Johanna van Wasservas, waarin gemeenlijk vier à zes oude vrouwen verblijf houden, wier onderhoud en verpleging bekostigd wordt uit de inkomsten van de landerijen en gebouwen aan dit gesticht behoorende. Het gebouw staat onder beheer van den Pastoor, die daarin bijgestaan wordt wat het huishoudelijke betreft door de nonnen van laatstgemeld ziekenhuis.Van de twee begraafplaatsen is er één algemeen kerkhof voor alle gezindheden, en een voor de Katholieken, hetwelk in het jaar 1872 is gewijd en geopend.
Het gemeentehuis, waarvan het jaar der stichting onbekend is, heeft niets bijzonders. Wel vindt met vermeld dat het in de zestiende eeuw grootelijks door brand is vernield en weder is opgebouwd, en dat alstoen de secretarie is verwelfd geworden, teneinde te voorkomen dat het archief andermaal vernietigd zou worden, zoals bij dien brand had plaats gehad.
Het post en telegraafkantoor is wel vereenigd in een gebouw, doch de administratiën zijn gescheiden. Het gebouw staat aan de Kaai.
Men heeft in deze gemeente de navolgende scholen of inrigtingen voor het onderwijs: eene school voor meer uitgebreid lager onder wijs, eene teekenschool, waar vooral het ornament teekenen onderwezen wordt, eene school voor lager onderwijs, waar kosteloos onderwijs wordt gegeven, eene school voor uitgebreid lager onderwijs en gewoon lager onderwijs, behoorende bij het nonnenklooster, waarbij tevens eene bewaarschool is, alles in afzonderlijke gebouwen evenwel een geheel uitmakende, vervolgens treft men te Roosendaal eene afdeling aan van het gesticht ” St. Louis” uit Oudenbosch. Eenige heeren ten getale van vier of vijf behorende tot dat ge sticht houden eene dagschool voor meer uitgebreid lager onderwijs. Eindlijk hebben eenige Protestantsche gezinnen eene afzonderlijke onderwijzeres voor hunne kinderen. Nog verdient vermeld te worden, dat vele ingezetenen door maandelijksche bijdragen des winters voorzien in de behoeften der armen, die niet kunnen werken, terwijl voor de arbeidende klasse ruim werk is, om in hare behoeften te kunnen voorzien.
Binnen deze gemeente heeft men de navolgende fabrieken: drie suikerfabrieken, als le van de firma Ram en Co., 2e van de firma Janssens, van Weel en Smits, 3e van de firma Ravenswaaij Fercken, Jäger en Co., alle aan den Havendijk. Verder een stijfselfabriek, een stoommeelfabriek, een speld en nagelfabriek en een vijftal bierbrouwerijen, vermaard van wege het ligte witte bier. Als expediteurs zijn te Roosendaal gevestigd de “Grand Central Belge spoorwegmaatschappij”, de firma van Gend en Loos, H. Braakman en Co., W. van Eijk en Co., G.H.van der Schriek, C.J . Daverveldt en Co., Horsing en Co. Er is een kantoor van uit en inklaringen. aan het hoofd van de administratie staat een controleur, bijgestaan door een adjunct, een ontvanger, twee verificateurs en een aantal commiezen. De ontvangst der regten is zeer aanzienlijk, ongeveer acht ton jaarlijks.
Men heeft te Roosendaal een letterkundig genootschap onder de zinspreuk “Tandem fit surculus arbor”. Die vereeniging geeft des winters eenige voordragten of voorlezingen
door de leden, of vreemden die zich daartoe aanbieden. Door een druk bezoek wordt ook door dames groote belangstelling getoond. Voorts bestaat er een zeer goed muzijkgezelschap ” de Harmonie” hetwelk des zondags middags van 11 tot 1 uur en des maandags en vrijdags avonds na 8 uur geregeld uitvoeringen geeft. De societeit de Vrijheid geeft enkele malen uitvoeringen, bestaande in soirées musicales en tooneelvoorstellingen, die zeer druk bezocht worden, en ook enkele malen een of ander militair concert, waartoe de Heer Scholten van Aschat alsdan welwillend zijn schoon bosch afstaat.
Voorts vind men er eene duiven-societeit op vrij groote schaal, vele handboogschutterijen en de societeiten de Vrijheid en de Eendragt. De voornaamste logementen zijn: Hotel de Roskam op de Varkensmarkt, Hotel de Zwaan op de Groote Markt alwaar men uitstekend gelogeerd is, en eene goede tafel vind., Hotel des Pays Bas bij het Stationsplein, Hotel de Kroon voor een logement van minder rang wel aan te bevelen.
Aan koffijhuizen met en zonder restauratie is Roosendaal rijk, reeds in de nabijheid van het station treft men er een drietal aan. Hotel des Pays- Bas bij Snoekert, de Pellekaan van fam. van den Broek, het Zeeuws koffijhuis van de Bruijn, Mon Plaisir aan de Havendijk, zeer aangenaam gelegen, verder de Zwaan bij Buijsen op de Groote Markt. De Koornbeurs bij A.van Aalst op de Markt, waar des Maandags veel handel in graan wordt gedreven. Verder Café Belge van T. van Aalst, Neerlansch koffijhuis van Simers op den Stationsweg, Spoorzicht van van Lieshout op de Kade, Stad Vlissingen bij de Wijs op de Kade, Beurs van Antwerpen bij W. Vreugde op de Markt, Logement de Kroon bij Dirks op de Markt, Schuttershof bij Verheijen in de Achterstraat, het huis van Negotie bij de Wed. Verheijen op de Markt, Café Bellevue Celestin op de Wintermarkt. Nog kan vermeld worden een logement tevens koffijhuis bij Smeijers genaamd de Vrachtwagen in de Molenstraat.
De bevolking telt 8024 zielen, waaronder Nispen is inbegrepen.
*Beschrijving van de steden en dorpen gelegen aan den spoorweg Roosendaal-Vlissingen; met eene kaart van evengenoemden spoorweg en afbeeldingen van de voornaamste gebouwen […] in Bergen-op-Zoom, Goes, Middelburg & Vlissingen, met gezigten[…] op de stad Vlissingen en op de haven- en spoorwegwerken, Vlissingen: de Veij Mestdagh, 1873. Gebonden in 19e-eeuwse kartonnen band, [6] + 82 p., ill.
Boekje naar aanleiding van het gereedkomen van de “Zeeuwschen spoorweg”, met informatie over Roosendaal, Wouw, Bergen op Zoom, het Nieuwe-dorp, Borgvliet, Woensdrecht, Hoogerheiden, Rilland, Krabbendijke, Kruiningen, Vlake en Schore, Hansweert, Wemeldinge, Biezelinge, Kapelle, Kloetinge, Wilhelminadorp, Goes, ‘s Heer-Hendriks Kinderen, ‘s Heer Arendskerke, Heinkenszand, Arnemuiden, Nieuw- en St. Joosland, Middelburg, Zandijk, Kleverskerke, Veere, Oost- en West-Souburg, Koudekerke, Ritthem en Vlissingen. De in de titel genoemde kaart en illustraties zijn in de vorm van een gelithografeerde leporello, 72 x 19 cm, door J.A. van Nieuwenhoven en J.H. van Giessen, gedrukt bij Smulders in Den Haag.